کتابچه پسماند خطرناک

رشد جمعیت و افزایش تنوع نیازهای جوامع انسانی، به دنبال خود افزایش تولید پسماندهای زائد را در بر داشته است. برخی از این پسماندها خطرناک بوده و در مقادیر ناچیز خود می‌ توانند اثرات مخرب بهداشتی و محیطی را پدیدار سازند. منابع تولید پسماندهای خطرناک بسیار متعدد و متنوع هستند، ولی عمده‌ ترین منبع تولید آنها را فعالیت‌ های صنعتی تشکیل می‌ دهند.
طی چند دهه گذشته، جامعه با یکی از مهم‌ ترین پیامدهای توسعه صنعتی مواجه شده است. حمل و دفع نامناسب پسماند که سهم بزرگی از کل آلودگی محیط‌ زیست را تشکیل می‌ دهد و اثرات مخرب آن در ایجاد بحران‌ های زیست‌ محیطی به طور کامل مشهود است. یکی از مشکلات زندگی بشر، تولید بی‌ سابقه و دفع زباله از جوامع بشری می‌ باشد. با توجه به مشکلات عدیده ناشی از دفن پسماندهای خطرناک و هزینه بالای انواع زباله سوزها و مشکلات ناشی از گازهای خطرناک متصاعد شده از آن‌ ها، استفاده از روش‌ های متنوع تصفیه یکی از بهترین راه‌ های ممکن برای کاهش خطرات این پسماندهاست. کشورهای زیادی تلاش کرده‌ اند تا فناوری‌ های مناسب و روش‌ های علمی را برای مدیریت پسماندهای خطرناک خود ارائه کنند. با این وجود مدیریت پسماندهای خطرناک هنوز در حال پیشرفت و توسعه می‌ باشد. کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نبوده و لازم است کنترل آلودگی همگام با توسعه صنایع به پیش رود. در حال حاضر بیشتر صنایع فاقد یک سیستم مدیریت مناسب برای دفع پسماندهای خطرناک هستند و این امر آینده محیط‌ زیست را با مشکلات جدی رو به رو خواهد کرد. برای ایجاد این سیستم مدیریت باید در درجه اول به شناسایی و طبقه‌ بندی پسماندهای خطرناک تولیدی در منطقه مورد مطالعه پرداخت؛ چرا که آگاهی از ویژگی‌ های یک پسماند خطرناک و به طور کلی شناسایی این مواد می‌ تواند صاحب‌ نظران را در انتخاب روش‌ های تصفیه و نگهداری و دفع مناسب این مواد یاری کند.
پسماندهای خطرناک، مواد زائد جامد یا مایعی هستند که به علت کمیت، غلظت و یا کیفیت فیزیکی، شیمیایی و یا بیولوژیکی می‌ توانند باعث افزایش میزان مرگ‌ و میر و یا بیماری‌ های بسیار جدی شوند. بر اساس تعریف سازمان حفاظت محیط‌ زیست ایالات‌ متحده EPA، پسماندهای خطرناک به مواد زائد جامدی اطلاق می‌ شود که بالقوه خطرناک بوده و یا اینکه پس از طی مدت‌ زمانی موجبات خطر را برای محیط‌ زیست، فراهم می‌ کنند. این نوع پسماندها اغلب یکی از مشخصات قابلیت انفجار، احتراق، خوردگی، واکنش‌ پذیری و سمیت را دارا هستند.
تعاریف زیادی از پسماند خطرناک در سال‌ های اخیر توسط سازمان‌ های مختلف مانند “سازمان بهداشت جهانی “(WHO) ارائه شده است که در این مورد به عنوان نمونه می‌ توان به تعریف سازمان بهداشت جهانی اشاره کرد. طبق این تعریف، پسماندهای خطرناک موادی هستند که سبب:
• خطرات کوتاه‌ مدتی همچون سمیت حاد از طریق بلعیدن، تنفس، جذب در پوست، تماس با چشم و پوست، خورندگی، آتش‌ سوزی و یا انفجار ایجاد کنند.
• باعث ایجاد خطرات بلندمدت زیست‌ محیطی شامل سمیت مزمن بر اثر تماس‌ های مکرر و سرطان‌ زایی شوند و یا دارای پایداری زیاد در مقابل فرایندهای حذف سمیت مانند تجزیه زیستی بوده و بتوانند موجب آلودگی آب‌ های سطحی و زیرزمینی یا باعث اعتراض مردم از جنبه «زیبایی‌ شناختی» مانند به وجود آوردن بوهای زننده و نامطبوع گردند.
این تعریف، بسیار کلی و غیرکاربردی است. به عنوان مثال، بسیاری از مواد و ترکیبات، پتانسیل آلوده سازی آب‌ های زیرزمینی و سطحی را دارند، لیکن نمی‌ توان آنها را در زمره مواد خطرناک قرار داد. لازم به ذکر است که تعریف‌ های «کاربردی» عمدتاً توسط مدیران و مهندسانی که با پسماند خطرناک سر و کار دارند، ارائه شده و اغلب جنبه‌ های عملی‌ تری دارند. به عنوان مثال «قانون بازیافت و حفاظت منابع آمریکا (RCRA) » پسماند خطرناک را به صورت زیر تعریف کرده است:
پسماند خطرناک به پسماند جامد و یا ترکیبی از آنها اطلاق می‌ شود که به لحاظ مقدار، غلظت و یا خصوصیات فیزیکی، شیمیایی یا عفونی ممکن است:
• باعث افزایش مرگ‌ و میر و یا افزایش بیماری‌ های جدی برگشت‌ ناپذیر و یا بیماری ناتوان‌ کننده برگشت‌ پذیر شوند.
• هنگامی‌ که به درستی تصفیه، نگهداری، حمل‌ و نقل و یا دفع نشوند، باعث ایجاد خطر فوری یا بالقوه‌ ای در سلامت انسان و یا محیط‌ زیست گردند.
اگرچه در این تعریف از واژه پسماند جامد استفاده شده ولی این مفهوم دربرگیرنده مواد نیمه جامد (مثل لجن‌ های صنعتی)، مایعات و همچنین گازهای موجود در مخازن نیز می‌ شود. همچنین در این قانون، زباله‌ های رادیواکتیو و عفونی مدنظر نبوده، زیرا مدیریت این مواد در سایر بندهای قانون مذکور مورد توجه قرار گرفته است.
یکی دیگر از تعاریف مهم پسماند خطرناک، تعریفی است که در سال ۱۹۸۵ توسط محیط‌ زیست سازمان ملل ارائه شده است.
بر اساس این تعریف، پسماند خطرناک به مواد زائدی (اعم از جامد، لجن، مایع و گاز موجود در مخزن) به جز مواد رادیواکتیو و عفونی اطلاق می‌ شود که دارای فعالیت شیمیایی، سمیت، خاصیت انفجاری، خورندگی و یا سایر ویژگی‌ هایی بوده که برای سلامتی انسان یا محیط‌ زیست، به صورت تنها یا هنگامی‌ که با سایر مواد زائد مخلوط شوند، ایجاد خطر نمایند.

محیط‌ زیست، جلوه‌ ای است از پهن‌ دشت بزرگ جهان آفرینش که خداوند سبحان آن را با قدرت شگرف و لایزال خود ساخته و پرداخته است. با توجه به رویارویی بشر امروزی با چالش‌ های متعدد زیست‌ محیطی از جمله آلودگی منابع آب، خاک، هوا، پدیده گرم شدن زمین، تخریب لایه اوزون و همچنین مطابق با آموزه‌ های دینی و همچنین اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، حفاظت از محیط‌ زیست یک وظیفه عمومی تلقی می‌ شود؛ به این معنی که کلیه افراد حقیقی و حقوقی موظف به حفظ محیط‌ زیست هستند.